www.timberships.fora.pl

Janusz Kluska

Panie Krzysztofie dziękuję za odpowiedź.
Poproszę o opisanie losów francuskich oficerów, są nimi Joseph-Saturnin de Peytes de Montcabrier (18.12.1741 – 20.09.1819) oraz Pierre-Louis de Sambucy de Luzençon (09.09.1739 – 1816?, ew. 28.12.1822).
Pozdrawiam Janusz.

kgerlach

Joseph-Saturnin (na grobie ma: Saturnin Joseph) de Peytes de Montcabrier (Peytes-Moncabrié, Montcabier de Peytes, Moncabrié de Peytes, Peytes Moncabrier), koniuszy, urodził się 9.08.1741 w Tuluzie. Jego rodzicami byli François-Henri de Peytes de Montcabrier (markiz, syndyk, potem audytor rachunków i skarbu w Tuluzie) oraz Marie-Joséphine-Élisabeth de Babut-Nogaret (de Bebut de Nogaret). Uczył się szkole w Sorèze od 1750 do 1755. Został gardemarynem w 1756. Na 64-działowcu Vaillant uczestniczył w starciu z Anglikami w Cieśninie Gibraltarskiej, podczas przechodzenia z Tulonu do Louisborga (18.03-15.06.1757). Wyróżnił się w czerwcu 1759 podczas próby porwania przez Anglików (pod ogniem baterii nadbrzeżnych) dwóch fregat francuskich z zatoki de Sablettes (koło Tulonu). Otrzymał rangę "chorążego liniowca" w 1764 lub 1765. Ożenił się 23.04.1765 z Marie-Joséphe (Jeanne) Tannique (Tanique) de Saint-Lanne. Mieli dość liczne potomstwo (najstarszym był François-Henri de Peytes de Montcabrier, o którym już tu kiedyś pisałem). Awansował w 1777 na "porucznika liniowca". W tym samym czasie został kawalerem Orderu Św. Ludwika. Uczestniczył w wojnie amerykańskiej pod rozkazami generała-porucznika de Grasse, został trzykrotnie ranny. W latach 1778-1779 był porucznikiem na 32-działowej fregacie Alcmène, wysłanej 13.04.1778 z Tulonu na wody amerykańskie i na Antyle w eskadrze wiceadm. d'Estaing. W 1782 służył na 80-działowcu Triomphant, flagowym okręcie markiza de Vaudreuil; kiedy 12.04.1782 w bitwie u Wysepek Świętych zginął dowódca tego okrętu, a markiz Vaudreuil przejął naczelną komendę nad pobitą flotą de Grasse'a, Peytes de Montcabrier został mianowany kapitanem flagowca. Rangę "kapitana liniowca" zatwierdził mu także król (z datą 15.09.1782). De Montcabier otrzymał Order Cincinnatusa. W latach 1786-1790 sprawował rozmaite komendy na Nowej Fundlandii i San Domingo - w 1789 ochraniał francuskie interesy na nowofundlandzkich łowiskach, w 1790 dowodził placówką na San Domingo. Trwała już rewolucja, więc kiedy powrócił do Francji w 1791 został (jako szlachcic) wyrzucony z marynarki i aresztowany na wiele miesięcy. Nie angażował się w następnych latach, ale w 1798 był współwynalazcą wigigrafu (rodzaju telegrafu optycznego, którym Dyrektoriat postanowił w 1799 połączyć Hawr z Paryżem), a w 1799 wybrano go radcą generalnym w Haute-Garonne. Po obaleniu Cesarstwa król Ludwik XVIII przyznał mu stopień (w rezerwie) kontradmirała. Otrzymał też Wielki Krzyż Orderu Św. Ludwika i (15.10.1814) tytuł hrabiego de Peytes de Montcabrier (de Peytes de Moncabrier). Zmarł 20.09.1819 w pałacu (trochę szumne określenie, jak na ten budynek) Beaucru, w Roquettes pod Tuluzą.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

kgerlach

Pierre-Louis de Sambucy de Luzençon (de Sambucy-Luzençon), znany jako kawaler de Sambucy, pochodził z wpływowej rodziny niegdyś włoskiej, osiadłej we Francji w prowincji Rouergue, nobilitowanej jednak dopiero w XVIII w. Dzieliła się na trzy gałęzie, on sam należał do tej obejmującej panów de Linas i de Luzençon. Lecz wielu innych, np. z gałęzi de Sambucy de Sorgue, służyło w tym samym czasie w marynarce wojennej, więc ich dane mieszają się historykom. Pierre-Louis de Sambucy de Luzençon urodził się 9.09.1739 w Saint-George-de-Luzençon. Jego rodzicami byli Pierre de Sambucy i Marie d'Alingrin de Falgous. Został gardemarynem Flagi Admiralskiej w Tulonie 20.09.1756. W 1778, w stopniu "porucznika liniowca", był oficerem na 64-działowcu Provence, uczestniczącym w kampanii amerykańskiej wiceadm. d'Estainga. Flota tego ostatniego wyszła z Tulonu 13.04.1778, dotarła do zatoki Delaware 8.07.1778; na przełomie lipca i sierpnia wsparła uderzenie Amerykanów na Rhode Island (gdzie Provence należał do najbardziej zaangażowanych okrętów); poturbowana przez sztorm, który rozpętał się 13.08, zawinęła 28.08 do Bostonu; skierowała się 4.11 na Antyle (gdzie nie udał się atak na Wyspę Św. Łucji w grudniu 1778), zawładnęła Saint-Vincent 18.06.1779 i Grenadą w lipcu 1779, wygrała bitwę pod Grenadą 6.07.1779; powróciwszy do Ameryki wzięła udział w nieudanej operacji lądowo-morskiej przeciwko Savannah we wrześniu/październiku 1779. Dokumenty potwierdzają, że we wszystkich tych operacjach brał udział porucznik Pierre-Louis de Sambucy de Luzençon. Ostatecznie flota d'Estainga wyruszyła z wód amerykańskich 20.10.1779 i zawinęła do Brestu 5.12.1779. Chociaż Provence uczestniczył od 1780 w kolejnych kampaniach amerykańskich (poczynając od eskortowania, w okresie 2.05-11.07.1780, konwoju z wojskiem generała Rochambeau), to kawaler de Sambucy nie należał już do jego załogi. Przy wystąpieniu o nadanie mu potem Orderu Cincinnatusa wymieniono, oprócz powyższych starć, służbę na pokładzie 64-działowca Caton we flocie hrabiego de Grasse, dzięki czemu można mu też było przypisać udział w bitwie pod Chesapeake 5.09.1781 (kiedy miał zostać ranny) i zmuszeniu do kapitulacji armii brytyjskiej w Yorktown. Tymczasem JEST TO NIEPRAWDA, ponieważ kawaler de Sambucy, który istotnie służył na Caton w latach 1779-1782, był młodzikiem, należącym do korpusu gardemarynów Flagi Admiralskiej i zajmującym w nim stanowisko podbrygadiera, a więc którymś z wielu kuzynów oficera, o jakim tu wspominam. Tymczasem Pierre-Louis de Sambucy de Luzençon awansował 15.09.1781 (niektórzy piszą o 1782, ale to sprzeczne z wykazem floty francuskiej) na "kapitana liniowca". Powierzono mu 24.11.1781 komendę nad 24-działową korwetą Badine obarczoną eskortowaniem w 1782 do Konstantynopola fluity Sirène. Otrzymał 5.04.1787 stopień szefa dywizjonu i wycofał się z aktywnej służby, którą pełnił blisko 32 lata. Był kawalerem Orderu Cincinnatusa i Orderu Św. Ludwika. Podczas rewolucji francuskiej przyłączył się do Armii Książąt i należał do Korpusu Marynarki. Walczył w jego szeregach. Podobno w 1793 przyszły Ludwik XVIII powierzył mu jakaś tajną i honorową misję, wypełnioną z wyróżnieniem (w raporcie nazywany był brygadierem sił morskich), jednak w wypisach z Archiwów Domu Królewskiego poświęconych Armii Książąt nie natrafiłem na żadną wzmiankę na ten temat. Tym niemniej w 1816, po restauracji Burbonów, kawaler de Sambucy otrzymał honorową rangę kontradmirała. Spotyka się faktycznie dwa datowania jego śmierci - jedno mówi o roku 1816, inne opiera się na adnotacji, że zmarł w Saint-George-de-Luzençon 28.12.1822. Ponieważ wielu oficerów marynarki o nazwisku de Sambucy umierało w zbliżonym okresie, data druga - jako dedykowana wyraźnie temu urodzonemu w 1739 - wydaje się bardziej prawdopodobna (ale gwarancji nie daję).
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

Janusz Kluska

Panie Krzysztofie dziękuję za odpowiedź.
Poproszę o opisanie losów francuskich oficerów, są nimi Louis-Josué Janvre de La Bouchetière (... – 1816, awans kapitański otrzymał w 1781) oraz Nicolas-Anne de Baudot de Sainneville (1738 – 1795, awans kapitański otrzymał w 1779).
Pozdrawiam Janusz.

kgerlach

Louis-Josué Janvre de La Bouchetière, zwany kawalerem de La Bouchetière, pochodził z jednej z najstarszych rodzin szlacheckich w Poitou. Był krewnym markiza de la Carte. Został ochrzczony 3.01.1738. Jego rodzice to Jacob Janvre, kawaler i pan de La Bouchetière (muszkieter królewski) oraz Marie-Anne-Elisabeth du Chilleau. Wstąpił do korpusu gardemarynów w 1755. Otrzymał rangę "chorążego liniowca" w 1763. Został "porucznikiem liniowca" w 1773. Był kawalerem Orderu Św. Ludwika. W 1776 zaokrętował się w Breście na 26/32-działową fregatę Oiseau. Od kwietnia 1780 miał stopień podpułkownika w armii marynarki. Od czerwca 1780 dowodził 32-działową fregatą Magicienne we flocie hrabiego d'Orvilliers. W 1780 był na tej jednostce w Breście, u wyspy Groix, w Coruña. W 1781 przebywał na niej na Żyrondzie, w Breście, Pauillac, Coruña, Sables d'Olonne. Awansował na "kapitana liniowca" 9.05.1781. Na początku września 1781 Magicienne opuściła Boston udając się do Portsmouth (w Wirginii) z zadaniem eskortowania gabary, ale została zaraz dogoniona koło przylądka Ann przez brytyjski 50-działowiec Chatham, zaatakowana i zdobyta 2.09.1781 po zaciętej walce, w której Louis-Josué Janvre de la Bouchetière odniósł rany i dostał się do niewoli. W tym samym roku wrócił do Francji na żaglowcu "kartelowym". Przyznano mu Order Cincinnatusa. W maju 1791 wciąż służył w marynarce, w Rochefort, ale w tym samym roku wyemigrował. Przyłączył się do Armii Książąt i w 1792 walczył w szeregach jednej z kompanii marynarki. Wrócił do Francji w 1802, wiódł życie prywatne. Po restauracji Burbonów dostał honorową rangę kontradmirała. Zmarł w 1816 w Niort.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

kgerlach

Nicolas-Anne de Baudot, hrabia de Sainneville, urodził się 6.09.1738 w Sainneville. Jego rodzicami byli Henri-François de Baudot de Sainneville oraz Marie-Anne-Gabrielle d'Aché. Wstąpił do korpusu gardemarynów około 1753. Otrzymał rangę "chorążego liniowca" w 1757. Awansował na "porucznika liniowca" w 1764. W tym samym roku ożenił się z Elisabeth de Jarente de La Bruyère. Mieli córkę. Kawaler de Sainneville w 1778 dowodził 32-działową fregatą Nymphe; w lutym skierowano go z Brestu na patrolowanie łowisk Nowej Fundlandii; zawinął 5.05.1778 do Bostonu, gdzie jego Nymphe stała się pierwszym okrętem francuskim po oficjalnym opowiedzeniu się Francji po stronie powstańców amerykańskich. Traktowany przez mieszkańców miasta prawie jak król i zarzucany nękającymi ich kwestiami, de Sainneville wykazał się prawdziwymi talentami dyplomatycznymi, umiejąc tak odpowiedzieć na wszystkie pytania, by nie odpowiedzieć na żadne. Przebywał w Bostonie do 19.05.1778. Potem w 1778 służył w eskadrze markiza de Vaudreuil (może już dowodząc 32-działową fregatą Résolue, albo będąc na razie oficerem na 64-działowcu Sphinx), która opuściła 25.12.1778 Quiberon, zajęła 28.01.1779 Saint-Louis w Senegalu oraz inne placówki brytyjskie w Senegambii, po czym przeszła na San Domingo (gdzie wysadzono przeznaczonych dla tej wyspy żołnierzy), w końcu dołączyła na Martynice 26.04.1779 do eskadry wiceadm. d’Estainga. Kawaler de Sainneville awansował na "kapitana liniowca" 13.03.1779. Był kawalerem Orderu Św. Ludwika. Najpóźniej od sierpnia 1779 dowodził 32-działową fregatą Résolue, na której zawinął 25.08.1779 do Bostonu. Od 17.05.1782 był kapitanem 74-działowca Puissant; w czerwcu 1782 przebywał w Lorient, a 20.10.1782 walczył w starciu u przylądka Spartel. Około 1783 otrzymał Order Cincinnatusa. W grudniu 1789 kolejny raz skorzystano z jego zdolności dyplomatycznych - akredytowano go przy władcy Algieru, deju Mohammadzie. Dotarł na miejsce pod koniec lutego 1790 i rozpoczął negocjacje, zakończone traktatem z 27.03.1790. Wciąż występował na liście marynarki 15.05.1791. Został w końcu szefem dywizjonu i komandorem Orderu Św. Ludwika. Potem wyemigrował, przyłączył się do Armii Książąt. Uczestniczył w desancie rojalistów pod Quiberon w 1795. Dowodził przylądkiem, został wzięty przez rewolucjonistów do niewoli i rozstrzelany w Auray 31.07 albo 2.08.1795.
Pozdrawiam Krzysztof Gerlach

Janusz Kluska

Panie Krzysztofie dziękuję za odpowiedź.
Poproszę o opisanie losów francuskich oficerów, są nimi Louis-Aléxis Périer de Salvert (30.05.1730 – 20.06.1803) oraz Jean-Baptiste de Cibon (19.02.1735 - 1796).
Pozdrawiam Janusz.

kgerlach

Louis-Alexis Périer (Perier) de Salvert urodził się 30.05.1730 w Lanriec. Pochodził z rodziny uszlachconej dopiero w 1726 r., ale wpływowej. Jego rodzicami byli Antoine-Alexis Périer de Salvert (szef eskadry od 1.09.1752, zmarły w 1757) oraz Marie-Françoise-Elisabeth Piotard. Wstąpił do korpusu gardemarynów 9.05.1745. Awansował 15.05.1756 na "porucznika liniowca". Ożenił się 11.07.1758 w Tulonie z Catherine de Gervais. Mieli dzieci. W 1759 w eskadrze de La Clue'a, rozgromionej przez Anglików pod Lagos w sierpniu, służył jako porucznik na 64-działowcu Lion (okręt ten schronił się w Kadyksie). W 1772 dowodził 6-działowym kutrem Furet w Quimper i Lorient. Awansował 24.03.1772 na "kapitana liniowca". Był kawalerem Orderu Św. Ludwika. W 1776 przebywał na Ile de France. W latach 1778-1779 był drugim kapitanem 80-działowca Languedoc, flagowego okrętu eskadry wiceadm. d'Estaing, przechodząc cały jej szlak bojowy na wodach Ameryki Północnej i Antyli. Został 1.03.1781 brygadierem sił morskich. Otrzymał w 1783 Order Cincinnatusa. Wycofał się ze służby 16.12.1786, otrzymując na odchodnym honorowy stopień szefa eskadry. Zmarł 27.06.1803 (lub tydzień wcześniej).
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

kgerlach

Jean-Baptiste de Cibon (de Sibon) urodził się 19.02.1735. Pochodził ze szlacheckiej rodziny osiadłej w Prowansji i Bretanii. Był młodszym synem kapitana portu w Tulonie. Już w 1829 r. stwierdzono, że nie zachował się żaden dokładny przebieg jego służby. Ponieważ potem nasz Jan-Baptysta założył winnicę, jego potomkowie i spadkobiercy zmyślają na potęgę rozmaite fakty z życiorysu przodka - najgłupsze starałem sie w miarę możliwości dalej usunąć, ale nie gwarantuję, że wszystkie. W dokumencie z 1759 stwierdzono, że był wykazywany jako "chorąży liniowca" w 1757. Kiedy żenił się w 1771 z Marie-Anne Robert de Chateauvert nadal był "chorążym liniowca". W 1778 służył już jednak jako porucznik na 74-działowcu Robuste (którego dowódcą był hrabia de Grasse, jego przyszły powinowaty) we flocie generała-porucznika d'Orvilliers, więc najprawdopodobniej walczył w bitwie pod Ouessant 27.07.1778. Awansował 4.04.1780 na "kapitana liniowca". Był kawalerem Orderu Św. Ludwika. W latach 1781-1782 służył na 104-działowcu Ville de Paris, flagowym okręcie generała-porucznika de Grasse, w charakterze intendenta floty. Przeszedł kampanię amerykańską tego admirała, w tym zwycięską bitwę pod Chesapeake 5.09.1781, zmuszenie do kapitulacji armii Cornwallisa w Yorktown oraz przegraną bitwę u Wysepek Świętych 12.04.1782, kiedy Ville de Paris poddał się Anglikom. Jean-Baptiste de Cibon dostał się do niewoli razem z hrabią de Grasse. Otrzymał Order Cincinnatusa. Nadal był oficerem marynarki w 1785. Wycofał sie jednak z dalszej służby 2.06.1786, z powodu złego stanu zdrowia. Podobno w 1793 przebywał w Tulonie i w grudniu zdecydował się na ucieczkę wraz z żoną na pokładzie brytyjskiego okrętu. Ostatnie lata życia spędził w Gibraltarze. Zmarł 11.02.1796 lub w 1797.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

Janusz Kluska

Panie Krzysztofie dziękuję za odpowiedzi.
Poproszę o opisanie losów francuskich oficerów, są nimi Charles-Marie de La Grandière du Bois-Gauthier (17.02.1729 – 22.03.1812) oraz Jean-Charles de Borda (04.05.1733 – 19.02.1799).
Pozdrawiam Janusz.

kgerlach

Charles-Marie de La Grandière, pan du Bois-Gauthier (de Boisgauthier) urodził się 17.02.1729 w Breście. Pochodził z rodziny uszlachconej w 1666 i niezbyt bogatej, za to zasłużonej dla marynarki wojennej. Jego rodzicami byli Hubert-Maximilien de La Grandière ("porucznik liniowca") i Françoise Olive Le Picard de Norey (de Norez) d'Estelan. Wstąpił do marynarki królewskiej jako ochotnik w 1741. Służył na 64-działowcu Saint Michel, w latach 1743-1745 na 64-działowcu Elisabeth, w 1745 na 30/32-działowej fregacie Sirène. Został gardemarynem w 1745. Żeglował w 1746 na 32-działowej fregacie Perle (zdobytej na Anglikach w lipcu 1746) oraz na 50-działowcu Diamant. W następnym roku zdobywał doświadczenie na 46-działowcu Aurore, małej korwecie 6-działowej Chercheur oraz 24-działowej fregacie Duc de Cumberland (zdobytej na Anglikach w czerwcu 1747). W 1748 w korpusie gardemarynów dostał stanowisko/tytuł podbrygadiera, i nadal służył na fregacie Duc de Cumberland. Otrzymał rangę "chorążego liniowca" w 1751. Awansował 17.04.1757 na "porucznika liniowca". W latach 1757-1758 był oficerem na 4/10-działowej gabarze Fauvette i 56-działowcu Amphion. W okresie 1758-1759 pełnił obowiązki drugiego kapitana na 24/26-działowej fregacie Thétis i 64-dzialowcu Solitaire. W latach 1760-1761 dowodził batalionem wojsk marynarki w ochronie wybrzeża. Ożenił się 4.02.1760 w Morlaix z Françoise-Paule-Hyacinthe Le Minihy, damą du Refuge. Mieli stada dzieci. W 1762 służył na stojącym w Breście 74-działowcu Hector. W 1764 był oficerem 64-działowca Brillant, który w okresie 17.02-15.03 przeszedł z Brestu na Wyspę Świętej Łucji transportując nowego gubernatora San Domingo. W 1767 Charles-Marie de La Grandière du Bois-Gauthier służył na 64-działowcu Union, wyposażonym w Breście do krążenia u brzegów Maroka. Awansował 24.03.1772 na "kapitana liniowca". Dowodził 64-działowcen Indien w wielkiej bitwie pod Ouessant 27.07.1778. Jako kapitan 74-działowca Conquérant w eskadrze kawalera de Ternay (7 liniowców i 3 fregaty) opuścił Brest 2.05.1780; eskadra osłaniała konwój 26 lub 36 transportowców z wojskiem generała Rochambeau, wysadzonym na początku lipca w Rhode Island. Kiedy de Ternay zmarł w Newport 15.12.1780, komendę nad eskadrą przejął kawaler des Touches. Francuzi wyszli z Newport z 7 liniowcami i transportowcami, w celu wysadzenia w Wirginii 1200 żołnierzy i artylerii oblężniczej dla wsparcia sił markiza de Lafayette. Stoczyli u przylądka Henry 16.03.1781 nierozstrzygniętą bitwę z brytyjskim zespołem wiceadm. Arbuthnota. Chociaż Anglicy mieli ciężej uszkodzone okręty, des Touches opuścił obszar bitwy, nie wysadzając ani żołnierzy, ani artylerii i pozwalając na wzmocnienie pozycji Brytyjczyków w Wirginii. Francuscy autorzy lubią się rozpisywać o "zwycięskim wyróżnieniu się" de La Grandière'a w tym starciu, ale prawda jest taka, że zarówno Francuzi, jak i Amerykanie nie byli zachwyceni wynikiem bitwy, więc des Touchesa zastąpił przybyły do Ameryki szef eskadry Louis-Jacques, hrabia de Barras de Saint-Laurent. Natomiast Charles-Marie de La Grandière wciąż pozostawał w tej eskadrze jako kapitan 74-działowca Conquérant, od 1782 brygadier sił morskich. Dostał 1.01.1782 Order Św. Ludwika. Eskadra Barrasa nie zdążyła pod Chesapeake na wielką bitwę 5.09.1781, ale dotarła tam 10.09, więc de La Grandière przeszedł pod naczelną komendę generała-porucznika de Grasse. Walczył zatem pod St. Kitts, Montserrat i Nevis w styczniu 1782, brał udział w bitwie u Wysepek Świętych 12.04.1782, po której naczelne dowództwo przejął markiz Vaudreuil. Wysłał on przodem liniowiec Conquérant do Cap Français z wieścią o klęsce, a potem doprowadził tam większość ocalałych okrętów. Jednak kiedy 3.07.1782 z Cap Français ruszyła połączona flota hiszpańsko-francuska, w jej składzie nie było 74-działowcca Conquérant, ponieważ nie miał on dna obitego miedzią i użyto go do podrzędnych działań. W sierpniu 1782 wrócił do Brestu. Pan du Bois-Gauthier owdowiał 22.08.1782. Awansował 25.08.1784 na szefa eskadry. Nagrodzono go też w 1785 Wielkim Krzyżem Orderu Św. Ludwika. Został kawalerem Orderu Cincinnatusa. W czasie rewolucji zatwierdzono jego stopień 1.01.1792 zmieniając nomenklaturę na kontradmirała. Mianowano go 21.12.1791 dowódcą marynarki w Breście. Jednak był rojalistą, więc zrezygnował z komendy i rangi, opuszczając służbę i udając się na emigrację. Wrócił do Francji przed upadkiem Napoleona i dostał w 1805 emeryturę. Zmarł 22.03.1812 (podaje się też 4.03.1812) w Rennes.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

kgerlach

Jean Charles, kawaler de Borda urodził się 4.05.1733 w Dax. Zdobył uznanie i sławę jako nawigator, matematyk, fizyk, administrator, politolog, geodeta, inspektor konstrukcji okrętowych; natomiast jako oficer marynarki - akurat najmniejszą. Jego rodzicami byli Jean-Antoine de Borda (z drobnej szlachty, miał tytuł koniuszego) oraz Jeanne-Marie-Thérèse de Lacroix (La Croix). Jean Charles Borda uczył się w kolegium Henryka IV w La Flèche. Wyróżniony za swoją „Uwagę na temat pewnego problemu geometrycznego”, stał się w 1753 korespondentem francuskiej Akademii Nauk. W 1755 rozpoczął służbę w armii jako oficer szwoleżerów, następnie wstąpił do korpusu inżynierów wojskowych. W 1756 napisał „Memoriał o ruchu pocisków” czy też „Memoriał o wyrzucaniu bomb”, na bazie doświadczeń z wojska. Na podstawie tej rozprawy Akademia Nauk przyznała mu tytuł geometry pomocniczego. Walczył na terenie Niemiec w 1757 podczas wojny siedmioletniej. Od 1758 uzupełniał wykształcenie w Szkole Inżynierii Wojskowej w Mézières. Od 1762 służył jako inżynier fortyfikacji w Breście. W latach 1763-1767 przeprowadził szereg eksperymentów z oporem ciał w powietrzu, używając aparatu z wirującym ramieniem, zerżniętego od brytyjskiego matematyka i inżyniera Benjamina Robinsa, o którym - zapewne przez grzeczność - nie wspominał. Potwierdził pewne konkluzje Newtona, inne obalił. Uważany za „najlepszego geometrę swoich czasów” otrzymał w 1766 propozycję zostania inspektorem generalnym konstrukcji morskich. Wystąpił z armii w 1767, a w październiku tego samego roku rozpoczął służbę w marynarce wojennej w roli inżyniera wojskowego. Badał teraz opory ciał o różnych kształtach w wodzie, wykorzystując inny typ aparatu rotacyjnego. Wykazał całkowity fałsz teorii uderzeniowej Newtona i podkreślił, że jest nie tylko bezużyteczna do konstruowania okrętów (jak próbowali robić niektórzy francuscy projektanci w swoich "naukowo" opracowanych jednostkach), ale nawet niebezpieczna. Zauważył dziwne zjawisko, że kadłub zanurzony w wodzie tylko częściowo, nieoczekiwanie stawia większy opór niż ten całkiem schowany pod powierzchnią, ale nie umiał jeszcze związać tego z tarciem i wytwarzaniem fali, zostawiając rozwiązanie tej zagadki Froude'owi. Publikował liczne prace na temat hydrauliki i oporów płynu, z czego „Memoriał o kołach hydraulicznych” z 1767 uważany jest za jedno z pierwszych studiów teoretycznych na temat tych urządzeń. Dostał 1.10.1767 stopień „porucznika portu”. W 1768 został członkiem stowarzyszonym Akademii Nauk, a od 1769 był członkiem zwyczajnym Akademii Marynarki. Żeglował przez 15 lat, od 1768 do 1782. Wchodził w skład załogi 36-działowej fluity Seine od 13.09.1768 do 6.05.1769. W 1770 sformułował szeregowy, preferencyjny system głosowania, zwany rachunkiem Bordy. Francuska Akademia Nauk stosowała tę metodę do wybierania swoich członków przez około 20 lat, zanim generał Bonaparte nie wymusił wprowadzenia własnego systemu po łaskawym mianowaniu się przewodniczącym Akademii w 1801. Tym niemniej system Bordy jest używany do dzisiaj. W 1771 Borda zaokrętował się w charakterze zastępcy dowódcy na 32-działową fregatę Flore, którą dowodził wówczas Verdun de La Crenne. Przebywał na niej od 10.10.1771 do 20.10.1772. Jednostka ta skierowała się przez Wyspy Kanaryjskie ku Gorée, potem na Antyle, do Islandii i Danii z zadaniem wypróbowania nowych chronometrów marynarki (konstrukcji Berthouda), pod auspicjami Akademii Nauk. Odpowiedzialny za to był na jej pokładzie także kanonik-astronom Pingré. W 1773 Borda oraz Verdun de La Crenne i Pingré opublikowali „Obserwacje poczynione na pokładzie fregaty królewskiej Flore w różnych portach lub redach Europy, Afryki i Ameryki, w celu zweryfikowania użyteczności wielu metod i przyrządów służących do określania szerokości i długości geograficznej, itd.” W tym samym roku odpowiadali na krytykę ojca Pézenasa w sprawie wyznaczania długości geograficznej. Od 26.02.1776 (albo od 20.05.1776) do 28.02.1777 Borda dowodził 16/18-działową gabarą Boussole. Dostał Order Św. Ludwika w marcu lub październiku 1776. Wyszedł na Boussole (w towarzystwie 6-działowego lugra Espiègle) z Brestu 23.05.1776 dla dokonania rejsu naukowego u wybrzeży Afryki, a przede wszystkim dokładnego wyznaczenia położenia (długości i szerokości geograficznej) poszczególnych Wysp Kanaryjskich i Zielonego Przylądka. Spotkał Cooka w pobliżu Zielonego Przylądka 1.08.1776. Wrócił do Brestu 26.02.1777. Jego metoda redukcji odległości księżycowej ciągle uważana jest za najlepszy sposób wyznaczania długości geograficznej w czasach przed szerokim wprowadzeniem chronometrów. W latach 1778-1779 Borda brał udział w amerykańskiej wojnie rewolucyjnej pod rozkazami wiceadmirała, hrabiego d’Estaing, w charakterze majora generalnego floty tulońskiej. Przebywał na flagowym 80-działowcu Languedoc od 6.04.1778 do 7.12.1779.
CDN.

kgerlach

CD.
Eskadra hrabiego d’Estaing opuściła Tulon 14.04.1778, kierując się na wody amerykańskie. Languedoc zdobył 19.07.1778 na Delaware brytyjski slup 12-działowy York; został poważnie uszkodzony w sztormie u Rhode Island w sierpniu 1778; odparł atak 44-działowca brytyjskiego Romulus 12.08.1778; uczestniczył w zdobyciu Grenady 4.07.1779 i w bitwie pod tą wyspą 6.07.1779. Borda brał także udział w lądowych walkach pod Savannah 3-9.10.1779. Awansował 13.03.1779 na „kapitana liniowca”. Od 15.06.1781 do 1.10.1781 służył jako drugi kapitan 74-działowca Guerrier w eskadrze generała-porucznika de Guichen. Uczestniczył w zdobyciu Minorki w lipcu 1781 i przechwyceniu angielskiego statku 9.08.1781. Potem przebywał krótko w Paryżu. Opuścił to miasto w grudniu 1781. Dano mu 18.08.1782 dowództwo 64-działowca Solitaire. Obarczony komendą nad kilkoma okrętami marynarki wojennej (oprócz liniowca własnego jeszcze 64-działowiec Triton, trzy fregaty i korweta Amphitrite), został zaatakowany 6.12.1782 w pobliżu Barbados przez brytyjską eskadrę kontradm. Hughesa. Jego liniowiec starł się z 64-działowcem Ruby i poddał się po zaciętej walce, gdy do starcia dołączył drugi 64-działowiec Royal Navy, Polyphemus. Francuzi stracili ponadto Amphitrite. Borda, wzięty do angielskiej niewoli, szybko znalazł się we Francji, zwolniony na słowo. Wrócił na stanowisko inżyniera we francuskiej marynarce wojennej, przyczyniając się do usprawnienia pomp (nie tyle zgłaszał własne wynalazki, co oceniał cudze i proponował poprawki). Gdy Charles Eugène Gabriel de La Croix, markiz de Castries, Sekretarz Stanu d/s Marynarki i Kolonii, stojący na czele tego ministerstwa od października 1780 do sierpnia 1787, postanowił - w ramach swoich gruntownych reform - rozpisać konkursy na najlepszy projekt okrętu w każdej klasie, opiekę nad tymi konkursami powierzył dwóm osobom. Byli to Jean-Charles, kawaler de Borda, oraz Charles-Pierre Claret, hrabia de Fleurieu, zajmujący bardzo ważne stanowisko dyrektora portów i arsenałów (były komandor). Dokładne daty są nieco trudne do ustalenia z uwagi na ciągłą aktywną służbę kawalera Borda i wychodzenie w rejsy - Pierre Traimond, autor obszernego studium o tym oficerze, uważa, że stał się on najbliższym doradcą Castriesa w 1783, jednak daty rozpisywania i rozstrzygania konkursów wskazują, że choć oficjalne mianowanie mogło mieć miejsce w 1783, to faktyczne zaangażowanie w prace zaczęło się już na przełomie lat 1781/1782. Mianowano go w 1784 inspektorem konstrukcji okrętowych i szkoły elewów-inżynierów w Paryżu. Został (niektórzy twierdzą, że już w 1784, inni, że dopiero w 1789) dyrektorem szkoły konstrukcji okrętów (szkoły elewów-inżynierów marynarki). Pisze się, że z pomocą faworyzowanego przez siebie architekta okrętowego Jacquesa-Noëla Sané wprowadził w 1786 wielki program budownictwa dla odnowienia francuskiej marynarki na bazie standardowych projektów Sané’a, jednak takie postawienie sprawy pomija rolę hrabiego de Fleurieu, a przede wszystkim zbyt arbitralnie wyznacza datę. Sané swój konkursowy projekt 74-działowca, oczywiście wybrany na zwycięzcę przez kawalera de Borda, przygotował już w 1782, zaś zatwierdzone jego modyfikacje Borda podpisywał w 1784. Z kolei plany, które wygrały konkurs (jakoby trzeci) na 80-działowiec, Sané przygotował w 1787. W każdym razie sporządzone przez tę spółkę projekty liniowców 74-, 80- i 118-działowych stały się podstawą dalszego rozwoju marynarki francuskiej, a budowane wg nich okręty tworzyły kościec floty Francji do lat trzydziestych XIX w. Jest zabawną ciekawostką, że jednostki systemu Sané-Borda były tak cenione, bowiem wybitny fizyk doświadczalny Borda zdawał sobie sprawę, jak wiele błędów zawiera ówczesna hydrodynamika teoretyczna i odrzucił większość jej pomysłów, pozwalając inżynierowi Sané skoncentrować się na zdrowym rozsądku, a dzięki temu dzisiaj wszyscy ignoranci pieją z zachwytu nad "naukowo skonstruowanymi" okrętami francuskimi, rzekomo w wyniku zastosowania tej nauki "lepszymi pod każdym względem" od brytyjskich. W 1787 Jean Charles Borda opublikował „Opis użycia koła odbić, z różnymi metodami zliczania obserwacji nautycznych” (po udoskonaleniu konstrukcji takiego koła w 1775). W 1788 wszedł w skład Rady Marynarki. Był wtedy we flocie szefem dywizjonu. Od 1789 przewodniczył komisji d/s ciężarów i miar. Przyczynił się do wprowadzenia metra, jako podstawowej jednostki długości, uczestniczył w pomiarach geodezyjnych (wyznaczenie długości południka), które to umożliwiły. Udoskonalił rozmaite przyrządy pomiarowe. Wyznaczył w 1792 w Paryżu długość wahadła sekundowego oraz podał sposób dokładnego obliczenia okresu wahań wahadła. W 1795 został przewodniczącym utworzonego przez Dyrektoriat Biura długości (geograficznej). W czerwcu 1796 pisał do ministra marynarki na temat obserwatorium w Tulonie i jego obsady personalnej. Zmarł 19.02.1799 w Paryżu.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach

Janusz Kluska

Panie Krzysztofie dziękuję za odpowiedzi.
Poproszę o opisanie losów francuskich oficerów, są nimi Joseph-René du Parc de Coatrescar (1738 – 29.10.1814) oraz Pierre de Biré (1741 – 1811).
Pozdrawiam Janusz.

kgerlach

Joseph-René du Parc (Duparc) de Coatrescar (Coëtrescar), wicehrabia du Parc, pan de Coatrescar, pochodził z Bretanii. Urodził się 8.04.1738 w Rennes. Jego rodzicami byli René du Parc (kawaler, pan de Keryvon, radca parlamentu Bretanii) i Anne-Amadore de Giberne. Walczył w wojnie o niepodległość kolonii brytyjskich w Ameryce. W 1778 był porucznikiem na 80-działowcu Couronne we flocie generała-porucznika d'Orvilliers. Na 74-działowcu Robuste brał udział w bitwie pod Grenadą 6.07.1779, uczestniczył w nieudanym oblężeniu Savannah w październiku 1779 i w trzech bitwach generała-porucznika de Guichen (17.04, 15.05, 19.05.1780) w Indiach Zachodnich. Awansował 9.05.1781 na "kapitana liniowca". Od października 1781 do 1782 zajmował na 80-działowcu Couronne stanowisko drugiego kapitana. Ożenił się 6.03.1782 w Kervolongar z Marie-Thérèse de Kermenguy de Saint Laurent, damą de Kervézec, de Kerveza etc. Mieli córkę. Był kawalerem Orderu Św. Ludwika. Miał Order Cincinnatusa. Ciągle służył w marynarce w 1785, ale na liście floty z 1791 już nie występował. Owdowiał 28.09.1794. Zmarł 29.10.1814 w Rosampoul lub w Plougonven.
Pozdrawiam, Krzysztof Gerlach